J.B. Charles - Bi(bli)ografie (2024)

Profiel

Toen ik laatst in de hemel was,
het was bij de topazen poort,
schreed daar een kleine optocht voort;
een grote klas, dacht ik, die uit mag.

Maar zij die naast mij stonden
en glimlachtend de stoet passeren zagen,
zeiden, 't waren de kinderen die de laatste dagen
spelenderwijs te water raakten en verdronken.

(J.B. Charles, De poppen (fragm.),Het geheim, blz 12)

Werk

Poëzie

• Een suite van de zee (1944)
• Terzinen van de Mei (200 ex.) (1944)
  
  
• Zendstation (1949)
  
• Het geheim (1952)
• waarheen daarheen (1954)
• Gedichten (1955)
• He paradijs (1955)
• Ekskuseer mijn linkerhand (1959)
• De gedichten tot 1963 (1963)
• Topeka. De gedichten van 1963 tot 1966 (1966)
• De dieren (bibliofiel, 35 ex.) (1969)
• Leg je gezicht af. Zes ansichtkaarten met liefdesgedichten (met Remco Campert, Lizzy Sara May, Willem van Toorn, Hans vlek, Ellen Warmond) (1971)
• De warme slager (1973)
• De blauwe stoel (1980)
• Waarom ik geen schilder ben (1980)
• Abélard en Heloïse (bibliofiel, 80 ex.) (1982)
• Turner Court (1982)
• De groene zee is mijn vriendin, Gedichten 1944-1982 (bloemlezing) (1987)
• Ik ben het (keuze Aad Nuis) (1990)
• De groene zee (bibliofiel) (2001)
• De jongen vliegt (bibliofiel, 100 ex.) (2006)

Proza

• Ontmoeting in den vreemde (1946)
• De menseneters van Nowawes (verhalen) (1956)
• De vrouw van Jupiter (1962)
• Van het kleine koude front (1962)
• In Frankrijk dacht ik aan mijn vader (1986)

Voor kinderen:

• Naar de Barbiesjes (1983)

Naslagwerken

• Crimineel ABC (1960)

Overige non-fictie

• De criminaliteit van Oss (Proefschrift) (1949)
• De meineed. Strafrechtssociologische beschouwingen (1951)
• Volg het spoor terug (1953)
• Lezend over misdaad (lezing) (1953)
• Beeldroman (tekst bij foto's van Emmy Andriesse) (1956)
• Het strafrecht en de onmens (inaugurele rede) (1956)
• Eendracht ontkracht, of Een pleidooi voor de simplificatie (rede) (1959)
• Mogen wij nog anti Duits zijn? (met Hans Keilson en H. Wielek) (1965)
• Voor kinderen van ezeldrijvers (1965)
• Het voorspellen van crimineel gedrag (1965)
• Het Bataafsche christendom. Herenboeren in het rijk der voorzienigheid (1970)
• Waarde, macht, kriminologie: een cyclus lezingen gehouden in het kader van het Studium Generale Rotterdam in het akademisch jaar 1972-1973 (met anderen) (1974)
• Hoe bereidt men een ketter? (1976)
• Het betrekkelijke van criminaliteit (1977)
• Het werkschuwe tuig (1977)
• De funkties van vrijheidsstraf (1977)

Vertalingen/bewerkingen

• H.J. Giskes, Abwehr III F. De Duitse contraspionage in Nederland (1949)

J.B. Charles schreef een voorwoord voor

• H. Voordewind, De commissaris vertelt (1949)
• SS in actie. Een documentaire over de misdaden der SS (1966)

Bloemlezingen

Tonen

Tijdschriften

• J.B. Charles was redacteur van 'Podium' (1947-1951) en van 'De Nieuwe Stem' (1955-1958).
• J.B. Charles publiceerde in 'Libertinage', 'Litterair Paspoort','Vrij Nederland', 'Maatstaf', 'Nieuw Vlaams Tijdschrift', 'Critisch Bulletin'.
• J.B. Charles publiceerde op zijn vakgebied in 'Tijdschrift voor Strafrecht', 'Exerpta Criminologica', 'Abstracts on Criminology and Penology', 'International Journal of Criminology'.

Over J.B.Charles

• 1 hoofdstuk, 'J.B. Charles' in 'Gegist bestek deel 1: Benaderingen en ontmoetingen' van C.J.E. Dinaux (1958)
• 1 hoofdstuk: 'De eeuwige verzetsstrijder' in 'Nieuwe romanciers uit Nederland en Vlaanderen' van W.L.M.E. van Leeuwen (1961)
• Een hoofdstuk over J.B. Charles: 'De professor en zijn dubbelganger' in 'Twintig poëziekritieken' van Martien J.G. de Jong (1966)
• 1 hoofdstuk: 'Anti-rooms' in 'Loodlijnen' van Kees Fens (1967)
• 1 hoofdstuk: 'Vijanden van de bittertafel' over 'Hoe bereidt men een ketter?' in 'Het eeuwige examen' van Jan Blokker (1977)
• C.W.G. Jasperse e.a., 'Criminology between the rule of law and the outlaws : volume in honour of Willem H. Nagel' (1976)
• Een hoofdstuk: 'J.B. Charles' in 'Vergeten en gebleven' van G.H. 's-Gravesande (1982)
• Een interview met J.B. Charles in 'Interviews' van Max Pam (1984)
• 1 essay: 'J.B. Charles - In memoriam' in 'Essays 1968-1985' van Andreas Burnier (1985)
• 1 in memoriam: 'Wie zal in mijn schoenen lopen. In memoriam Prof. mr. W.H. Nagel / J.B. Charles' door Andreas Burnier in 'Hij is reeds aan de overzijde. Necrologieën van schrijvers', samengesteld door Jeroen Brouwers (1986)
• Een bijdrage over J.B. Charles in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Willem Maas (november 1989).
• Rob Delvigne, 'Van fascinerend tot fascistisch - J.B. Charles en Hermans' schrijverschap' in 'Literatuur' (mei/juni 1998)
• Kees Schuyt, 'Het spoor terug: J.B. Charles, W.H. Nagel 1910-1983' (2010)
• 'J.B. Charles - In Memoriam' in 'Elk boek is een gevaar' van Andreas Burnier (2022)

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• De gedichten 'De zonnebril van plastic' en 'waarheen daarheen' van J.B. Charles werden op de CD 'Dichterbij' (1994 - n.a.v. 8 radioportretten van dichters voor het programma 'De schatkamer' van RVU) gezongen door Fay Lovsky.
• Max Pam maakte voor HP/De Tijd (10-09-1999) een lijst met de 100 beste boeken van de eeuw.
  Hij nam hierin van J.B. Charles op nr. 74 'Van het kleine koude front' op (Ook al vergeten, maar het bevat toch een aantal hilarische boutades tegen mensen die voor, tijdens en na de oorlog fout zijn geweest).
• Een portret (olieverf op doek) van J.B. Charles door Heleen Nagel, gemaakt in 1981, in 'Schrijversportretten', samengesteld door Sjoerd van Faassen, Pauline Bloemsma en Hester Quist (2010)
• 'Van het kleine koude front' stond op nr. 34 in de lijst van 'De 45 beste boeken uit de Nederlandse literatuur (1900-2012)' volgens Max Pam.

Literaire prijzen

• Hendrik de Vries-prijs 1950 voor 'Zendstation'
• Extra Prijs van de Jan Campertstichting 1953 voor 'Volg het spoor terug'
• Prozaprijs van dee gemeente Amsterdam 1954
• Erelid van de Nederlandse Vereniging van Kriminologie (1977)
• Selling Glueck Award (1981)

J.B. Charles was lid van de jury voor volgende prijzen:

• Essayprijs van de gemeente Amsterdam 1953
• Prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945 (1954)
• Prozaprijs van de gemeente Amsterdam 1955, 1956
• Novelleprijsvraag CPNB 1961
• Van der Rijn-prijs 1966
• Herman Gorter-prijs 1982

Werk van J.B. Charles geciteerd in een overlijdensbericht

Opmerkingen

• J.B. Charles was schrijver, dichter, essayist en criminoloog.
• J.B. Charles groeide op in een gereformeerd gezin met tien kinderen. Zijn vader handelde in koffie en thee.
• Het gezin verhuisde naar Groningen, waar J.B. Charles naar het gymnasium ging en rechten studeerde.
• In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog kende Groningen een actief literair leven. Ook (toen nog) W.H. Nagel speelde hierbij een rol.
• J.B. Charles trouwde op 20-6-1940 met Jansje Wouda. Ze kregen een zoon en twee dochters. Ze scheidden in 1966.
• In 1941 zou J.B. Charles bij de rechtbank in Middelburg gaan werken. Door zijn anti-Duitse gedachten ging dit niet door. Hij werd geplaatst op het Ministerie van Landbouw en Visserij.
• J.B. Charles debuteerde toen hij 33 jaar was met de bundel 'Een suite van de zee'.
• Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij betrokken bij het (gewapend) verzet. Na de oorlog was hij als jurist betrokken bij de bijzondere rechtspleging tegen oorlogsmisdadigers.
• Hij was vanaf 1956 hoogleraar criminologie en penologie in Leiden. Hij werkte hier tot 1976.
• Van 1959 tot 1972 was hij voorzitter van De Bezige Bij. Hier was hij redacteur van de Kwadraatpockets.
• J.B. Charles trouwde op 04-04-1966 met Helena Geralda Cornelia Maria van Leeuwen. Ze kregen geen kinderen.
• De poëzie van J.B. Charles is eenvoudig geschreven in spreektaal. Zijn proza is vaak autobiografisch van aard. Hij wijst op overeenkomsten tussen fascisme en nationalisme van vroeger en nu.
• Zijn dichtbundels en prozawerk werden nauwelijks herdrukt. Zijn essaybundels (en dan vooral de eerste twee) werden regelmatig herdrukt.
• Professor Karelsen in 'Onder Professoren' van W.F. Hermans is meer dan waarschijnlijk Willem Nagel.
• J.B. Charles woonde vanaf 1949 in Noordwijk aan Zee en later in Oegstgeest, Warmondseweg 4.
• J.B. Charles werd op 01-08-1983 in stilte gecremeerd in crematorium Ockenburg in Den Haag Op 29-11-1983 is zijn as verstrooid bij Rouwcentrum De Boskamp in Assen.

Anderen over J.B. Charles

• Hij is een goedmoedige praatvaar, zelfingenomen, ijdel zelfs, levend in het verleden. Hij vertelt vaak kleine anekdotes met een afronding en nadrukkelijkheid die me aan Hens van der Spoel deden denken: hahaha, klappen. (Hans Warren, Geheim dagboek 1982-1983, 12-09-1982, blz. 41)
• De uitzonderlijke mate waarin hij mensen vermocht te fascineren of te ergeren, had te maken met dat onbenoembare wat men vroeger "persoonlijkheid" noemde of "individualiteit" en tegenwoordig met een modieuzer woord "uitstraling". Het vereiste weinig opmerkingsgave om te kunnen constateren dat Nagels persoonlijkheid groot en heftig was, zijn individualiteit zeldzaam en zijn "uitstraling" een van felle en extreme kleuren. (Andreas Burnier, Volkskrant, 03-08-1983)
• Willem Nagel, anders gezegd J.B. Charles, heeft met zijn schrijven evenveel adoratie als irritatie gewekt. Hij kon zijn woordje doen, daar zijn vriend en vijand het over eens, maar hij kon ook goed doordraven. Hij is meer dan eens een maniak genoemd en herhaaldelijk beticht van eenzijdigheid. Dat laatste heeft hij nooit ontkend. (P.M. Reinders, NRC, 11-07-1986)
• Wat de poëzie van J.B. Charles zo boeiend maakt is een zekere tegenspraak tussen het (agressief) reageren op de dingen van de dag en een berusting alsof alles in de wereld al beslist is. (Koos van Weringh, nawoord 'De groene zee is mijn vriendin' 1987)
• Voor Charles is de inhoud vande boodschap zo belangrijk dat de vorm ervan wel eens in het gedrang komt. Er zijn geen dichtbundels of prozateksten van hem waar niet met enig speurwerk wat stijlfouten of onhandigheden uit te halen zijn. Dat betekent overigens niet dat hij niet schrijven kon: op veel plaatsen is zijn proza buitengewoon meeslepend en overtuigend en zijn poëzie ontroerend of vermakelijk door de geestige of gevoelige manier van zeggen of de scherpe waarneming van de werkelijkheid. (Willem Maas, Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945, 1989)
• 28 januari 1954 schreef hij mij: "Charles heeft na dat artikel in het kerstnummer van De Groene toch wel ongeveer voor mij afgedaan. Wat een nare, zelfvoldane, rancuneuze hufter. Ik kom ook steeds meer terug van mijn bewondering voor Volg het spoor terug. Zijn volslagen gebrek aan humor wordt mij steeds onverdraaglijker. Naast Ter Braak is hij niet meer dan een vieze strontvlieg.
  Ik had juist een lezing van Charles bijgewoond en schreef terug dat hij inderdaad een warhoofd was en dat zijn sympthie voor de Experimentelen en verheerlijking van de gemeenschapszin in de oorlog blijk gaven van een zwak kritisch vermogen maar dat hij mij aan de andere kant met zijn aanval op de paus veel plezier had gedaan en dat hij me wel een integer politicus leek. (J.J. Voskuil, Requiem voor een vriend, blz. 59)
• Ik begin te geloven dat het leven werkelijk zo eenvoudig is als J.B. Charles ons voorspiegelde. (A.L. Snijders, Ruim water, blz. 22)

Mijn favoriete citaat

Waarvoor heb ik mijn zinnen alsze niet geprikkeld mogen worden?
(J.B. Charles n.a.v. 'Ezelsproces'in 1966 tegen Gerard Reve)

Bronnen o.a.

• C. Buddingh', Encyclopedie voor de wereldliteratuur (1954)
• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Ooitgedicht (1985)
• Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945 (november 1989).
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• Website Koninklijke Bibliotheek (november 2018)